Jelcz PR110T

Jelcz PR110T - tyrystorowa peera

Parametry: 12-metrowy, 3-drzwiowy, wysokopodłogowy, sterowanie tyrystorowe, silnik szeregowy
Ilość: 13 szt.
Lata eksploatacji: 1990-2014

Pierwszy w Polsce trolejbus ze sterowaniem tyrystorowym powstał w 1976 roku i był to zbudowany w WPK Gdańsk testowy pojazd na bazie Karosy SM11. Nie podjęto się jednak produkcji seryjnej. Na fali zainteresowania sterowaniem półprzewodnikowym tyrystorowy układ sterowania trolejbusu opracował na przełomie lat 70-tych i 80-tych Instytut Elektrotechniki w Międzylesiu. W 1981 roku wykonane zostały 4 testowe trolejbusy. Część prób wykonywano na terenie instytutu. Specjalnie dostosowane nadwozia zostały wykonane w Jelczu. Trolejbusy posiadały polskiego wykonania sterowanie. IEL wykonał również własnej konstrukcji silnik trakcyjny o mocy 100 kW. Jeden z trolejbusów był testowany w 1982 roku w Gdyni, a kolejny - w Lublinie (luty 1982), bez pasażerów. Wykonały one kilkadziesiąt tysięcy kilometrów przebiegu. Następnie pojazdy wróciły do Warszawy i wprowadzono je do ruchu na świeżo uruchomionej linii trolejbusowej do Piaseczna. W owym czasie brakowało jednak producenta dla trolejbusu - Jelczańskie Zakłady Samochodowe, zajęte mnożącymi się problemami z produkcją autobusów PR110U, były gotowe jedynie by dostarczać nadwozia, zaś instytut był jedynie placówką badawczą i nie mógł podjąć się produkcji. Władze centralne, zainteresowane rozwojem trakcji trolejbusowej w miastach, drążyły jednak temat i w 1984 roku rozpoczęto poszukiwanie producenta trolejbusu. By przyspieszyć proces, uruchomiono najpierw produkcję pojazdu ze sterowaniem opornikowym.

Na wprowadzenie do produkcji wersji tyrystorowej przyszło czekać do 1988 roku. Zmodernizowano wówczas produkowanego w słupskim przedsiębiorstwie KPNA jelcza PR110E poprzez zastosowanie tyrystorowego sterowania opracowanego właśnie przez IEL. Trolejbus reklamowano w prasie fachowej jako szybszy, lepszy i oszczędniejszy. Wersja wprowadzona do produkcji posiadała zmieniony silnik DK210 pozbawiony wzbudzenia bocznikowego, o mocy znamionowej zwiększonej do 118 kW. W latach 1990 i 1991 niewielka ilość tyrystorowych trolejbusów trafiła do Lublina równolegle z wersją ze sterowaniem opornikowym. Łączenie dostarczono 12 sztuk PR110T. Ostatnia zakupiona seria trolejbusów na bazie jelcza PR110E obejmowała już tylko opornikową wersję.

PR110T posiada nadwozie takie jak poprzednik PR110E. Odmienne jest rozmieszczenie komponentów. Obudowy na dachu zmalały, gdyż zniknęły stamtąd oporniki rozruchowe. Zwiększeniu uległa za to ilość klap bocznych.  Tyrystorowy przerywacz umieszczono z tyłu, w miejscu styczników. W jego sąsiedztwie umieszczono stycznik liniowy. Pierwotnie, za małą klapką za trzecimi drzwiami umieszczano opornik hamowania. Po lewej stronie trolejbusu, pod klapami, zamontowano filtr sieciowy. Umiejscowienie silnika w porównaniu do PR110E nie uległo zmianie. Tak samo silnik pomocniczy pozostawiono przy drugich drzwiach.

Oporniki rozruchowe zastąpione zostały  przez tyrystorowy przerywacz prądu (ang. chopper). Regulacja opornikowa została więc zastąpiona impulsową. Przerywacz tyrystorowy, zamykający i otwierający obwód z dużą częstotliwością, obniża napięcie. W miarę rozpędzania trolejbusu stosunek czasu zamknięcia przerywacza do czasu otwarcia wzrasta, co pozwala na zwiększenie napięcia i utrzymanie stałego natężenia prądu. W rezultacie uzyskano płynny rozrych, w którym energia elektryczna nie jest tracona w opornikach w formie ciepła.

Jelcze PR110T były początkowo nadmiernie awaryjne, dlatego na początku lat 90-tych przebudowano część z nich na stycznikowe. Taki los spotkał trzy PR110T (773, 780, 784). Podczas przebudowy jednego z autobusów na trolejbuy zastosowano sterowanie tyrystorowe (807). Pierwsza kasacja PR110T miała miejsce w 2002 roku (był to 775). Aktualnie MPK Lublin jest jedynym przedsiębiorstwem w Polsce eksploatującym tyrystorowe peery.

Trolejbusy tyrystorowe poznać można po literze T, naklejonej na masce. W trakcie jazdy wyróżnikiem jest charakterystyczne bzyczenie z tyłu trolejbusu, występujące podczas ruszania. Jest to hałas pochodzący z tyrystorowego przerywacza prądu. 

W 2014 r. trolejbusy Jelcz były stopniowo odstawiane w zajezdni. Ostatnie egzemplarze sprzedano na jesieni tego roku do Równego. Były to 3774 (numer 166 w Równem), 3783 (167) i 3771 (169).

Dane techniczne

Zdjęcia

Jelcz PR110T #771 na rondzie na skrzyżowaniu al. Kraśnickiej i Racławickich. Układ PR110T skrzynek na dachu PR110T zmieniał się nieco po remontach - pierwotnie była tylko jedna z przodu. Autor i data: Jacek Pudło 2005-04-02

Jelcz PR110T #807 na ulicy Zana. Świeżo po naprawie średniej i remoncie blacharki. W tym okresie rozpoczęto wymianę ogumienia w trolejbusach na bezdętkowe. Autor i data: Jacek Pudło 2005-10-01

Zdjęcia wnętrza Jelcza PR110T #3785. Autor i data: Sławek Kołodziej 2011-01-08